ศัพท์น่ารู้

[Jiap]

[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif]แอ๊บแบ๊ว

แสร้งทำให้ดูเป็นเด็กไร้เดียงสาทั้งหน้าตา ท่าทาง และคำพูดเช่น แม่คนนี้อายุสามสิบแล้วแต่ชอบทำแอ๊บแบ๊ว หรือ แสร้งทำเป็นไม่รู้เรื่อง แกล้งทำโง่ แกล้งทำเป็นไม่มีส่วนเกี่ยวข้อง เช่น พอถูกถามเรื่องทุจริตการประมูลที่ดิน นักการเมืองคนนี้ก็ทำเป็นแอ๊บแบ๊ว (คำนี้สันนิษฐานว่ามาจาก abnormal กับ บ้องแบ๊ว)

ที่มา: พจนานุกรมคำใหม่ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน[/FONT]

 

[Jiap]

ชิวชิว

ชิวชิวสบาย ๆ ง่าย ๆ ธรรมดา เช่นตอนเย็นวันศุกร์จะมีลูกค้ามานั่งกินอาหารนั่งดื่มชิวชิวกันที่ร้าน, วันหยุดนี้เราไปถ่ายรูปกันแบบชิวชิวกันดีกว่า

ที่มา: พจนานุกรมคำใหม่ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน

 

[Jiap]

จิ้มก้อง

จิ้มก้องเจริญทางไมตรีโดยนำเครื่องบรรณาการไปมอบให้ เช่น แต่งทูตออกไปจิ้มก้อง หรือนำส่งของไปกำนัลผู้ที่สามารถให้ประโยชน์หรือช่วยเหลือได้ มักเป็นผู้ใหญ่หรือผู้มีอำนาจเช่น เขาเอาของไปจิ้มก้องเจ้านายเพื่อขอเลื่อนตำแหน่ง



ที่มา:พจนานุกรมคำใหม่ ฉบับราชบัณฑิตสถาน

 

[Jiap]

ขิงแก่

ขิงแก่ผู้อาวุโสที่มีความสามารถ มีประสบการณ์ เช่น
ผู้บริหารชุดนี้ใคร ๆ ก็ว่าเป็นขิงแก่ เพราะมีอายุมากและความสามารถมาก(คำนี้เป็นสมญาที่สื่อมวลชนตั้งให้คณะรัฐมนตรีในปี พ.ศ.2549)


ที่มา: พจนานุกรมคำใหม่ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน

 

[Jiap]

ฟันธง

ฟันธง เป็นสำนวน มีความหมายว่า ตัดสินชี้ขาด หรือ ระบุอย่างแน่นอน มักใช้เมื่อมีความเห็นหรือตัวเลือกหลายทาง เช่น ทำไมหัวหน้าจึงไม่ฟันธงไปเลยว่าจะจัดการกับปัญหาในแผนกเราอย่างไร

สำนวน ฟันธง มาจากการตัดสินการแข่งขัน เช่น แข่งรถยนต์ แข่งจักรยาน ซึ่งกรรมการผู้ตัดสินจะใช้ธงเป็นสัญญาณ โดยถือธงแล้วฟาดธงลงเมื่อผู้ชนะที่ ๑ ขับหรือวิ่งผ่านเส้นชัยแล้ว กิริยาเช่นนี้ เรียกว่า ฟันธง คำว่า ฟันธง จึงกลายมาเป็นสำนวนว่า ตัดสินชี้ขาด หรือ ระบุอย่างแน่นอน

ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย" ....

 

[Jiap]

รากหญ้า - รากแก้ว

คำว่า รากหญ้า เป็นคำที่แปลมาจากภาษาอังกฤษว่า grass roots (อ่านว่า กร้าส รู้ตส์) ซึ่งเดิมหมายถึง รากของต้นหญ้า ในคริสต์ศตวรรษที่ ๒๐ ในสหรัฐอเมริกามีผู้ใช้คำนี้หมายถึง เขตชนบท เพื่อให้ต่างกับเขตเมือง ต่อมาจึงใช้หมายถึง ประชาชนทั่วไปที่มิใช่ฝ่ายปกครองหรือผู้นำ

ภาษาไทยรับคำนี้มาใช้เมื่อไม่นานมานี้ ดังปรากฏในข่าวทั่วไปว่า “รัฐบาลจัดสรรงบประมาณสำหรับชาวรากหญ้าอย่างทั่วถึง”, “รัฐบาลจัดการศึกษาให้คนระดับรากหญ้ายังไม่ทั่วถึง”

อย่างไรก็ตาม มีผู้เห็นว่า คำว่า รากหญ้า มีความหมายโดยนัยว่าต่ำและด้อยค่า จึงเปลี่ยนมาใช้คำว่า รากแก้ว ซึ่งหมายถึงรากที่เป็นหลักหยั่งลึกลงไปในดินของต้นไม้บางชนิด การใช้คำว่า “รากแก้ว” หมายถึง ประชาชนทั่วไป จึงเป็นความหมายที่ให้ความสำคัญแก่ประชาชนมากกว่าการใช้คำว่า “รากหญ้า”


ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

 

[Jiap]

ซื้อเวลา

ซื้อเวลา หมายความว่า ยื้อเวลา ถ่วงเวลา ยอมเสียประโยชน์บางอย่าง เพื่อยืดเวลาดำรงตำแหน่ง หรือ อยู่ในฐานะใดฐานะหนึ่ง ไม่ทำการใด ๆ ที่ควรทำ แต่ปล่อยให้เวลาผ่านไป โดยหวังว่าเวลาจะช่วยทำให้สถานการณ์หรือปัญหาที่เกิดขึ้นคลี่คลายไปในทางที่ดีได้เอง.

เมื่อมีเรื่องเดือดร้อนเกิดขึ้นในบ้านเมือง และผู้รับผิดชอบไม่ดำเนินการตามที่ควร หากใช้เวลาเป็นเครื่องผัดผ่อน จะกล่าวเป็นสำนวนว่า ซื้อเวลา เช่น คุณบริหารงานผิดพลาดก็เห็นอยู่แล้ว ทำไมจึงไม่ลาออก เราจะได้เลือกประธานคนใหม่. คุณจะซื้อเวลาไปจนกว่าจะหมดวาระเชียวหรือ. เขารู้ว่าชาวบ้านไม่พอใจให้เขาเป็นผู้ใหญ่บ้าน แต่เมื่อยังไม่มีใครกล้าฟ้องร้องหรือขับไล่เขา เขาก็ซื้อเวลาอยู่เป็นผู้ใหญ่บ้านต่อไปจนกว่าจะหมดวาระ.

ที่มา: ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล ราชบัณฑิต ประเภทวรรณศิลป์ สาขาวิชาภาษาไทย สำนักศิลปกรรม

 

[Jiap]

ไขก๊อก

ไขก๊อก ประกอบด้วยคำว่า ไข แปลว่า เปิด กับคำว่า ก๊อก ซึ่งเป็นคำทับศัพท์ ภาษาอังกฤษว่า cock แปลว่า เครื่องเปิดปิดน้ำให้ไหลจากท่อ หรือให้หยุดไหล.

ไขก๊อก เป็นสำนวน หมายความว่า เลิก ดำเนินต่อไปไม่ได้ เลิกล้ม ปิดกิจการ หรือ หมดกำลัง เช่น บริษัทที่มาเปิดสำนักงานอยู่ปากซอยเราดำเนินการอยู่ไม่ถึงครึ่งปีไขก๊อกเลิกกิจการไปแล้ว ไหนว่าจะไปเป็นลูกจ้างเขาทำงานได้ไม่เท่าไรไขก๊อกเสียแล้วหรือ.

คำว่า ไขก๊อก สันนิษฐานว่าเป็นสำนวนที่ต่อมาจากสำนวนว่า ล้างมือ ซึ่งมีความหมายว่า เลิกเกี่ยวข้อง ไม่ยุ่งเกี่ยวต่อไปอีก เช่น เขาล้างมือจากวงการเมืองเสียแล้ว. เขาทำให้ฉันเดือดร้อนมาหลายครั้งแล้วจึงขอล้างมือไม่ยุ่งเกี่ยวกับแม่คนนี้อีกต่อไป. ในการล้างมือ ปรกติต้องใช้ น้ำ จึงเปิดก๊อกน้ำให้น้ำไหลลงมาล้างมือ คำว่า ไขก๊อก จึงกลายมาเป็นสำนวน หมายความว่า เลิก เลิกล้ม เลิกดำเนินการ ปิดกิจการ.

ผู้เขียน ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล

 

[Jiap]

คนชายขอบ

คนชายขอบ คือ คนที่อยู่ห่างไกลจากสังคม มักหมายถึงผู้ที่ไม่ได้รับการดูแล ไม่ได้รับบริการหรือความคุ้มครองจากรัฐอย่างที่คนอื่น ๆ ได้รับ. เป็นคนที่ต้องดูแลตนเอง และมีวัฒนธรรมของตนเอง ที่อาจะแตกต่างจากวัฒนธรรมของคนที่อยู่ในเมือง

คนชายขอบ ต่างจากคนหลังเขา ตรงที่ คนหลังเขา เน้นการไม่รับรู้ข่าวสาร จึงกลายเป็นคนที่ไม่ทันสังคม ไม่ทันโลก. แต่คนชายขอบเน้นคนที่มีอิสระ มีพฤติกรรม ความคิด หรือวัฒนธรรมของตนเอง และพยายามให้สังคมยอมรับกลุ่มของตน.

ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

 

[Jiap]

ไปไม่ถึงดวงดาว

ไปไม่ถึงดวงดาว เป็นสำนวนหมายความว่า ไม่ถึงหลักชัย ไม่ได้รับความสำเร็จดังที่ตั้งใจไว้ เช่น หัวหน้าพรรคเราไปไม่ถึงดวงดาวเสียแล้ว คาดว่าคราวนี้จะได้ตั้งรัฐบาลเป็นนายกรัฐมนตรี กลับได้ ส.ส. มาน้อยแพ้คู่แข่งไปหลายเสียง ต้องยอมให้พรรคที่มีเสียงมากกว่าตั้งรัฐบาล.

สำนวน ไปไม่ถึงดวงดาว เกิดจากการใช้คำเปรียบดวงดาวให้หมายถึง เป้าหมาย สิ่งที่คาดหวัง เช่นที่ใช้ว่า ไขว่คว้าหาดาว สอยดาว. สำนวน ไปไม่ถึงดวงดาว มาจากชื่อนวนิยายเรื่องหนึ่ง ซึ่งเป็นเรื่องของหญิงสาวที่ตั้งความหวังในชีวิตไว้สูงส่ง แต่ไม่สามารถไปถึงที่ที่มุ่งหวังได้. ไปไม่ถึงดวงดาว จึงกลายมาเป็นสำนวน หมายความว่า ไม่ได้รับความสำเร็จตามที่มุ่งหวัง.


ผู้เขียน ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล ราชบัณฑิต

 

[dutlek]

ที่มา: พจนานุกรมคำใหม่ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน[/SIZE]

ขอบคุณมากๆนะครับ คุณเจี๊ยบ สำหรับแจ้งให้ทราบว่า ราชบัณฑิตยสถานจัดทำพจนานุกรมไหม่

 

[ReneZ]

สวัสดีครับคุณเจี๊ยบ

Jiap พิมพ์ว่า: (Original post)ซื้อเวลา


คำพูดของ Schopenhauer ที่ผมอานเมื่อวานเอง:

Es wäre gut, Bücher zu kaufen, wenn man die Zeit, sie zu lesen, mitkaufen könnte.

http://www.unmoralische.de/[...]chopenhauer.htm

เรเน่

 

[Jiap]

คลื่นใต้นํ้า

ในขณะนี้มีการใช้คำว่า คลื่นใต้น้ำ ในทางการเมืองอยู่บ่อย ๆ หมายถึง เหตุการณ์ที่มีความเคลื่อนไหวจากสาเหตุที่ไม่เปิดเผย แต่ภายนอกดูเหมือนสงบเรียบร้อย และหมายถึงกลุ่มคนที่แอบเคลื่อนไหวเพื่อดำเนินการที่รุนแรงอย่างใดอย่างหนึ่ง.

คำว่า คลื่นใต้น้ำ เดิมมีความหมายทางภูมิศาสตร์ ซึ่งราชบัณฑิตยสถานบัญญัติให้ตรงกับคำในภาษาอังกฤษว่า swell (อ่านว่า สะเวล) หมายถึง คลื่นในมหาสมุทรที่มีช่วงคลื่นยาวสม่ำเสมอและยอดเรียบ เคลื่อนตัวมาจากแหล่งกำเนิดที่อยู่ไกลมาก. คลื่นใต้น้ำเป็นคลื่นที่มองเห็นไม่ชัดเมื่ออยู่ในทะเลลึก แต่เมื่อเคลื่อนที่ถึงฝั่งจึงเป็นคลื่นขนาดใหญ่ ชาวเรือถือว่าเป็นสัญญาณบอกเหตุจะเกิดพายุ.

ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

 

[Jiap]

ตัวเต็ง

ตัวเต็ง ประกอบด้วยคำว่า ตัว และ เต็ง หมายความว่า ตัวที่คาดหมายว่าจะชนะมากกว่าตัวอื่น ๆ

คำว่า เต็ง มาจากคำเต็มว่า ตาเต็ง เป็นชื่อเรียกตาชั่งขนาดเล็กชนิดหนึ่งของจีน มีถาดห้อยอยู่ทางหัวคันที่เป็นไม้หรืองาช้าง มีตุ้มถ่วงห้อยเลื่อนไปมาตามคัน. ของที่ชั่งได้น้ำหนักครบเรียกว่า ได้เต็ง เต็มเต็ง หรือ เต็ง ต่อมานำมาใช้แก่การแข่งม้า เรียกม้าที่มีน้ำหนักในการคาดหมายว่าจะมีโอกาสชนะมากกว่าตัวอื่นว่า ม้าเต็ง หรือ ม้าตัวเต็ง. ในระหว่างม้าเต็งด้วยกัน ม้าตัวใดคาดว่าจะชนะเลิศได้ลำดับที่ ๑ เรียกว่า ม้าเต็งหนึ่ง. ม้าตัวที่คาดว่าจะได้ที่ ๒ เรียกว่า ม้าเต็งสอง. น่าสังเกตว่ามีใช้เฉพาะ เต็งหนึ่ง กับ เต็งสอง เท่านั้น มากกว่า ๒ ไม่มีใช้

ต่อมาได้นำคำว่า ตัวเต็ง มาใช้ในการแข่งขันอื่น ๆ ด้วย เช่น เขาเป็นตัวเต็งที่จะได้รับคัดเลือกเป็นผู้แทนนักเรียน.

ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

 

[Jiap]

[FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif]โยนกลอง

โยนกลอง (โยน-กฺลอง) เป็นสำนวน หมายความว่า ปัดภาระไปให้ผู้อื่น ปัดความรับผิดชอบไปให้ผู้อื่น, เช่น เรื่องความผิดของพระภิกษุนั้นเป็นเรื่องใหญ่ เพราะเกี่ยวกับศรัทธาความเชื่อถือของประชาชน ถ้าไม่จัดการให้เด็ดขาด ตรงไปตรงมา คนนั้นก็ไม่จัดการ คนนี้ก็ไม่ตัดสิน มัวแต่โยนกลองกันไปโยนกลองกันมา จะทำให้ผู้คนเบื่อหน่าย จะเกิดผลเสียแก่พระศาสนา.

สำนวน โยนกลอง นั้น สันนิษฐานว่ามีที่มาจากการตีกลองร้องฎีกา. เมื่อมีราษฎรมาตีกลองร้องทุกข์ เรื่องที่ร้องทุกข์เป็นเรื่องของกระทรวงใด เจ้ากระทรวงนั้นก็ต้องรับผิดชอบในการไต่สวนและพิจารณาบำบัดทุกข์บำรุงสุขให้ราษฎร. เมื่อต่างฝ่ายต่างไม่ยอมรับเรื่อง โยนให้เป็นภาระหน้าที่ของผู้อื่น จึงเกิดเป็นสำนวนว่า โยนกลอง.

ผู้เขียน ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล ราชบัณฑิต สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน[/FONT][FONT=Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif]
[/FONT]

 

[Jiap]

โยนเผือกร้อน

โยนเผือกร้อน เป็นสำนวน หมายความว่า โยนปัญหาให้ ส่งความเดือดร้อนมาให้, เช่น ผู้อำนวยการเขาตั้งคุณมาเป็นผู้ดูแลการเงินของบริษัทเพราะกำลังมีปัญหา เขาโยนเผือกร้อนมาให้คุณแท้ ๆ. เผือกที่ต้มร้อน ๆ ถ้าใครโยนมาให้รับไว้ก็จะร้อนมือ. คนรับไม่คิดว่าจะร้อนคิดว่าเป็นของให้ของดีก็รีบรับ แต่เมื่อรับมาแล้วจึงรู้ว่าร้อน ถ้าโยนต่อให้ผู้อื่นไม่ได้ก็ต้องทนร้อนถือเผือกนั้นไว้ต่อไป.

การที่มีคนส่งสิ่งใดสิ่งหนึ่งมาให้ในลักษณะเป็นของกำนัล หรือรางวัล แต่สิ่งที่ให้มานั้นกลับนำความเดือดร้อนมาให้ เปรียบเป็นสำนวนว่า โยนเผือกร้อน

ผู้เขียน ศ. ดร.กาญจนา นาคสกุล ราชบัณฑิต สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน

 

[Jiap]

จมูกมด

จมูกมด เป็นสำนวนไทย หมายถึง การรู้เรื่อง รู้ข่าว อย่างรวดเร็วทันต่อเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นหรือกำลังจะเกิดขึ้น โดยเปรียบเทียบว่าเหมือนกับมด ซึ่งมีจมูกดมกลิ่นได้ฉับไวเมื่อมีสิ่งที่จะเป็นอาหารของมดอยู่ ณ ที่ใด ในเวลาไม่นานก็จะมีฝูงมดมาช่วยกันลากสิ่งนั้นกลับไปที่รังของมันโดยเร็ว ทั้งนี้ มดที่ทำหน้าที่ตระเวนหาอาหารจะเดินไปมาตามที่ต่าง ๆ ตลอดเวลา เมื่อพบเหยื่อหรือสิ่งที่เป็นอาหาร ก็จะรีบนำข่าวไปบอกให้มดตัวอื่น ๆ รู้โดยทันที สำนวน จมูกมด นี้ มักใช้เข้าคู่กับคำ หูผี เป็น หูผีจมูกมด หมายถึง รู้เรื่องได้รวดเร็ว

ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

 

[Jiap]

วิสัยทัศน์ - ทัศนวิสัย

คำว่า วิสัยทัศน์ ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า vision (อ่านว่า วิ-ชั่น) หมายถึงความสามารถในการมองเห็น จินตนาการ หรือคาดการณ์เหตุการณ์ต่าง ๆ โดยเฉพาะที่จะเกิดขึ้นในอนาคต เช่น ก่อนเลือกสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ต้องพิจารณาวิสัยทัศน์ของเขาเสียก่อน, ผู้นำที่ดีต้องเป็นผู้มีวิสัยทัศน์กว้างไกล

ส่วนคำว่า ทัศนวิสัย ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า visibility (อ่านว่า วิ-สิ-บิล-ลิ-ตี้) หมายถึงสภาพของบรรยากาศซึ่งมีผลต่อการมองเห็นสิ่งต่าง ๆ ในระยะไกล หรือระยะทางไกลที่สุดซึ่งสามารถมองเห็นวัตถุด้วยตาเปล่าและบอกได้ว่าวัตถุนั้นเป็นอะไร เช่น วันนี้หมอกลงจัด ต้องงดเที่ยวบิน เพราะทัศนวิสัยไม่ดี

ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

 

[Jiap]

จมูกมด

จมูกมด เป็นสำนวนไทย หมายถึง การรู้เรื่อง รู้ข่าว อย่างรวดเร็วทันต่อเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นหรือกำลังจะเกิดขึ้น โดยเปรียบเทียบว่าเหมือนกับมด ซึ่งมีจมูกดมกลิ่นได้ฉับไวเมื่อมีสิ่งที่จะเป็นอาหารของมดอยู่ ณ ที่ใด ในเวลาไม่นานก็จะมีฝูงมดมาช่วยกันลากสิ่งนั้นกลับไปที่รังของมันโดยเร็ว ทั้งนี้ มดที่ทำหน้าที่ตระเวนหาอาหารจะเดินไปมาตามที่ต่าง ๆ ตลอดเวลา เมื่อพบเหยื่อหรือสิ่งที่เป็นอาหาร ก็จะรีบนำข่าวไปบอกให้มดตัวอื่น ๆ รู้โดยทันที สำนวน จมูกมด นี้ มักใช้เข้าคู่กับคำ หูผี เป็น หูผีจมูกมด หมายถึง รู้เรื่องได้รวดเร็ว

ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"

 

[Jiap]

ธุรการ และ ธุรกรรม

พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ให้ความหมายของคำ ธุรการ ไว้ว่า หมายถึง การจัดกิจการงานโดยส่วนรวมของแต่ละหน่วยซึ่งไม่ใช่งานวิชาการ เช่นในมหาวิทยาลัย บุคลากรแบ่งเป็น ๒ ฝ่าย คือ
ฝ่ายวิชาการ ได้แก่อาจารย์และนักวิจัย และฝ่ายธุรการ คือ เจ้าหน้าที่ที่ทำหน้าที่อื่น ๆ ที่ไม่ใช่ด้านวิชาการ

ส่วนคำว่า ธุรกรรม ตรงกับคำภาษาอังกฤษว่า transaction (อ่านว่า แทฺรน-แซก-ชั่น) หมายถึง การประกอบกิจกรรมอย่างใดอย่างหนึ่ง โดยเฉพาะด้านธุรกิจและการเงิน เช่นพูดว่า การฝากเงินในธนาคารเป็นการทำธุรกรรมอย่างหนึ่ง. การจ่ายค่าบริการโดยหักบัญชีจากธนาคาร เป็นธุรกรรมที่นิยมกันมากในปัจจุบัน. อินเทอร์เน็ตทำให้เราสามารถทำธุรกรรมได้โดยไม่ต้องใช้กระดาษ


ที่มา : บทวิทยุรายการ "รู้ รัก ภาษาไทย"